Twee nieuwe bruggen: ook Dongen kiest voor geopolymeerbeton
Het aantal opdrachtgevers dat geopolymeerbeton toepast, stijgt en stijgt. Zelfs in een relatief kleine gemeente als Dongen liggen er nu twee bruggen met cementloos beton. Dat heeft alles te maken met het circulair en duurzaam aanbesteden dat ze daar al jaren toepassen.
Tekst: Ysbrand Visser
Het is Ruud Jansen, adviseur techniek & ontwikkeling/wegbeheerder en al veertig jaar werkzaam voor de Brabantse gemeente Dongen, die vertelt hoe er afgelopen februari in de Waspikseweg (’s-Gravenmoer) twee bruggen van geopolymeerbeton zijn aangelegd. Als er voor die innovatie pluimen zouden worden uitgedeeld, horen die overigens ook te gaan naar zijn collega Ineke Andries (inkoop). Ze trekken al jaren samen op en zij was het die Jansen een jaar of zes geleden aanmoedigde om samen de Circulaire Inkoop Academie van PIANOo te volgen. Dat stond toen nog los van de duurzame ambities van politiek Dongen.
Jansen: “Ik had het idee dat dit onderwerp wel toekomst had en zo sta je dan mooi aan het begin van de rit. Voor mezelf had ik wel de voorwaarde gesteld dat we het dan ook daadwerkelijk in de praktijk moesten brengen. Dat een studie en een mooi rapport niet weer in een la verdwijnen. Wel wilden we het stap voor stap vormgeven: dat het ook verantwoord is wat we aan het doen zijn en in ieder geval met veel minder milieudruk.”
Zuinig
De speerpunten van het Dongense duo werden het duurzaam en circulair aanbesteden en specifieker: ‘zuinig’ omgaan met bouwmaterialen en het beperken van CO2-emisses tijdens de gehele levensduur van bijvoorbeeld een brug. Nadien volgde het lidmaatschap van BouwCirculair, werd een reconstructie van een woonstraat duurzaam aanbesteed en werd een circulaire brug (Sportlaan) gerealiseerd.
Bij de twee bruggen die vervangen moesten worden, werd ook het ontwerpproces erbij betrokken. “Vervolgens kwam geopolymeerbeton in beeld”, gaat Jansen verder. “Door een artikel in BouwCirculair en door een lid van een regionale Betonketen, die bij Jansen Beton werkt, was ik al in een vroeg stadium op de hoogte dat zij experimenteerden met geopolymeren als bindmiddel. Die ontwikkeling volg ik al lang en daarom wilde ik dat ook in Dongen laten landen.”
Zo zijn in deze gemeente naar volle tevredenheid al klinkers van geopolymeerbeton toegepast in een relatief rustige, doorgaande weg (zie kader) en volgde daarop de genoemde circulaire brug. Die werd zonder ontwerp, met alleen een Programma van Eisen, in de markt gezet. Jansen vervolgt: “Omdat we bij de twee bruggen in de Waspikseweg te maken hebben met beperkte ruimte tussen de brug en rijbaan, hebben we hiervoor wél een ontwerp gemaakt en dat meervoudig onderhands aanbesteed. De markt is uitgedaagd om te komen met een zo hoog mogelijke kwaliteit op basis van circulariteit en duurzaamheid uitgedrukt in de MKI-waarde. Daarbij werd de nadruk gelegd op het betonmengsel en daarnaast op de wapening en de transportafstanden voor de aan- en afvoer. De MKI-waarde van één te bouwen brug moest lager zijn dan de waarde van een brug wanneer die gerealiseerd zou worden met CEM III beton (€ 2500; red.). En daarbij wilden we natuurlijk wel dezelfde kwaliteiten halen. Bij de gunning werd uiteindelijk de kwaliteit als criterium voor 75 procent meegeteld en de prijs voor 25 procent.”
Cementloze klinkers
In Dongen zijn eerder al cementloze klinkers van geopolymeerbeton toegepast. Jansen: “Ze liggen er nu een jaar of vier in en ik zie tot nu toe geen verschil in kwaliteit ten opzichte van klinkers van normaal beton. Ook niet bij de verwerking, zoals het knippen. Er springen geen stukken af en als ik kijk naar hoe het product er nu nog uitziet, zijn het in mijn beleving gewoon goede betonklinkers. Met dezelfde levensduurverwachting als normale betonklinkers.”
Monitoren in de Proeftuin geopolymeerbeton
Voor deze aanbesteding richtte Jansen zich ook tot BouwCirculair, dat samen met Ton van Beek van SKG-IKOB een Verificatieprotocol voor het toepassen van geopolymeerbeton ontwikkelde. “Daar hebben verschillende technici naar gekeken en een gesprek met Van Beek gaf voldoende vertrouwen om hiermee verder te gaan. Weliswaar worden regels uit het Besluit bouwwerken leefomgeving omzeild, maar zo voldoe je wel aan Europese richtlijnen en kun je toch afwijken van traditioneel cement.”
“In onze Inschrijvingsleidraad stond kwam nadrukkelijk te staan dat bij het gebruik van cementloos of geopolymeerbeton het monitoringsprotocol van BouwCirculair moest worden gevolgd”, vervolgt Jansen. “En dat de aannemer na de voorlopige gunning alles moest onderzoeken, testen en aantonen dat dit type beton aan alle eisen voldoet. Hoe reageert dit beton op strooizout? Hoe is de treksterkte, de krimp en trek, en de hechting aan betonstaal? Je wilt wel appels met appels kunnen vergelijken en dat is gelukt. Alle parameters die je bij normaal beton test, zijn nu ook beoordeeld, zodat we heel goed zagen wat de scores ten opzichte van elkaar waren. In de validatieverklaring lazen we dat de functionele eigenschappen van het geopolymeerbeton nagenoeg hetzelfde zijn als normaal beton. Ook kennen we andere projecten in de Proeftuin geoploymeerbeton in licht constructieve toepassingen, waaruit blijkt dat gewapend geopolymeerbeton verantwoord kan worden toegepast voor het constructieve deel van onze bruggen.”
Modulair
In de gehanteerde Inschrijvingsleidraad staat verder vermeld dat de bruggen modulair moesten worden, zodat hergebruik mogelijk is. Jansen: “Samen met ipv Delft zijn we toen zo duurzaam mogelijk het ontwerpproces ingegaan, waarbij we zo min mogelijk materiaal wilden gebruiken en het liefst prefab onderdelen wilden zien. Dat betrof de frontwanden, zijwanden, brugdekken en de stootplaten. We kregen wel de aanbeveling om iets meer ronding in de bruggen aan te brengen om eventuele zetting te kunnen opvangen. De bruggen zijn vrijwel identiek, alleen de balustrades verschillen, en de brugdekken van 7 bij 4 meter zijn in één geheel gestort. Tijdens de stort van de prefab onderdelen, bij Waco in Bergen op Zoom, waren uiteindelijk slechts heel kleine aanpassingen nodig. De verwerking, wapening en bekisting waren hetzelfde als bij een brug van normaal beton. Het beton, RAMAC, werd geleverd door Jansen Beton en de aannemer die het hele project uitvoerde, is Wallaard Noordeloos.”
Opmerkelijk is ten slotte dat de aanbesteding niet is gewonnen door de aannemer die met de laagste MKI-waarde inschreef. De beduidend lagere prijs van Wallaard gaf toch de doorslag. Jansen: “Een onafhankelijke LCA-deskundige heeft onderzocht of de MKI-berekeningen aannemelijk waren. We hebben echter geen inzicht in hoe die verschillen in MKI-waarde zijn ontstaan. Het is toch weer gevoelige informatie die iedereen voor de borst houdt. Hoe dan ook, het toepassen van geopolymeerbeton in deze bruggen is heel goed te doen. Hooguit kost het aanbestedingsproces iets meer tijd en zijn de kosten momenteel nog hoger. Je moet wel aan de voorkant goed nadenken over hoe je kunt controleren wat je krijgt aangeboden. En dat hebben wij gedaan door het Verificatieprotocol toe te passen en met de LCA-deskundige samen te werken. Ik heb het volste vertrouwen in deze bruggen en een levensduur van zeker zestig jaar.”
